Papa'nın gergedanı // canavarlar

Sunay Akından İstanbul Gergedan ve Fellini hakkında güzel bir yazı

ve Lawrence Norfolk'un papa'nın gergedanı hakkında bir link
ikisinin birbirine nasıl bağlandığını görmek şaşırtıcı

Kuzey Kutbu'na yakın sularda seyreden bir gemi, 1924 yılının 16 Ocak günü
kütüphaneye dönüşmüştür. Nasıl mı?.. Buzlara saplanan geminin yolcuları,
kaptanın ''Yeni kömür aldık, erzak zaten üç dört hafta yetecek kadar var''
sözleriyle rahatlayıp kitap okumaya başlarlar. Yolculardan biri,
kamarotun ''Napoleon'un Leipzig Önündeki Muhaberatı'' nı, kaptanın Oscar
Wilde 'ın 'Salome' sini, birinci makinistin polisiye bir romanı, mürettebattan
çoğu denizcinin Tolstoy 'un kitaplarını okuduğunu görünce şaşırır. Swanhild
adlı geminin ateşçilerinin ellerinde de, Marx ve Engels 'in 'Komünizm
Programı' vardır. Şaşkın yolcu, şunları yazar günlüğüne o gün: ''Swanhild,
Swanhild! Ben seni; Danzig'den Kopenhag'a beni götürecek vapur
zannetmiştim. Meğer sen, Baltık Denizi ortasında bir okuma salonu imişsin.''

İki yolcu...

1959 yılında da, aynı sularda bir buzkıran, buzlar arasında sıkışıp kalan bir
geminin önünde yol açmaktadır. Yolculardan biri, paltosunun yakası kalkık
olarak oturduğu güvertede, eldivenlerini bir anlık çıkarıp şu dizelerle
başlayan bir şiir yazmaktadır:

Önde buzkıran vapurumuz peşisıra sarsılarak. Baktım kamaramın
lumbarından, deniz donmuş kaskatı ak. İstanbulluyum, denizin tuzlu sıcak
kıyısında büyüdüm.

Kuzey Denizi'nde, birbirinden 25 yıl arayla buzlar arasında sıkışıp kalan her
iki yolcu da, Türk sinemasının önde gelen isimlerindendir. İlki Muhsin
Ertuğrul , ikincisi ise onun birçok filminin senaryosunu yazan Mümtaz
Osman 'dır. Ama siz Mümtaz Osman'ı gerçek adıyla 'Nâzım Hikmet' olarak
tanırsınız!..

Her ne kadar Nâzım, İstanbul kıyılarını 'sıcak' olarak tanıtsa da, Boğaz'ın
kimi zamanlar, Karadeniz'den gelen buz parçalarıyla kapandığı bilinir. Bu
doğa olayının en yoğun olarak yaşandığı tarih, 1621 yılının ocak ayıdır.
Bostanzade Yahya Efendi , 'Fi Beyan-ı Vak'a-i Sultan' adlı eserinde, ocak
sonu, şubat başlarında, Haliç ve Boğaz'ın buzlarla kapandığını
anlatır: ''Üsküdar ve Beşiktaş arası kara gibi olup, adamlar gezip
Üskidar'dan İstanbul'a yürüyerek gelürler idi.''

Tarihçi Na'ima da, ''İncimad-ı Halic-i Konstantiniyye'' başlığı altında,
İstanbullular için eğlence kaynağına dönüşen bu ilginç doğa olayını
anlatırken, on beş gün hiç durmadan kar yağdığını belirtir. Dönemin
şairlerinden Neşati , ''Be meded dondu bin otuzda soğukdan derya
Üsküdar ile Sıtanbul arası dondu kamu'' , Haşimi Çelebi de ''Yol oldu
Üsküdar'a bin otuzda Akdeniz dondu'' dizeleriyle buzları günümüze kadar
taşımışlardır.

Havaların ısınmaya başlamasıyla birlikte, buzların başına neler geldiğini
biliyoruz. İyi de, Pablo Neruda 'nın şu sorusuna yanıt verilebilir mi:

Daha ne kadar yaşar bir gergedan

Yumuşamak zorunda kaldığında?

Batan bir gemi, Boğaz'ı kapatan buzlar derken, şimdi de gergedan!..
Şaşırdınız değil mi? Kitabın bu son yazısında, gergedanın boynuzunu
konular arasında bir dikiş iğnesi olarak kullanmaya kararlıyım. Gergedan,
çünkü; Boğaz'ın buzlarla kapandığı 1621'den iki yıl önce, 29 Eylül günü,
Ömer Hayyam 'ın elyazması şiirleri ve kocası Lesage 'yla birlikte Atlas
Okyanusu'na gömülen Şirin 'in atalarından İran Şahı Abbas 'ın elçisi Yadigâr
Ali , dönemin padişahı II. Osman 'a armağanlar sunmuştur ki, armağanlar
arasında bir de gergedan vardır!

En soğuk kışlardan birinin yaşandığı 1621 yılında, İstanbul gergedanının
yaşıyor olma olasılığı yüksektir. Neruda'nın sorusuna yanıt veremediğimiz
gibi, sıcak iklim hayvanı olan gergedan için soracağımız şu sorunun
karşısında da, suskunluğumuzu bozamayız: ''Daha ne kadar yaşar bir
gergedan / Boğaz suları donmaya başladığında?''

Bakırköy'deki 'Fildamı'

İstanbul gergedanı hakkında yeterli bilgiye sahip değiliz. Bilinen yalnızca
gergedanın II.Osman'a, 100 yük ipek, dört fil ve pek çok değerli eşyayla
birlikte sunulduğudur. Osmanlı döneminde, Bizanslılardan kalan bazı binalar
hayvan barınağı olarak kullanılmıştır. Bizans Sarayı'na zürafa gibi, padişaha
armağan edilen hayvanların konulduğunu yazmıştık. Filler de, eski Bizans
yapılarında yer bulurlar kendilerine. Bunlar arasında günümüze dek
ulaşanlardan biri Bakırköy'deki 'Fildamı' dır. İstanbul'daki dört açık sarnıçtan
biri olan bu dev yapıda, saraya ait filler koruma altına alınmıştır. Gergedan,
armağan edilen diğer birçok hayvan gibi bir zamanlar Bizans krallarının
saltanat sürdüğü saraya mı kondu, yoksa Topkapı Sarayı'nın dışbahçesi
olan Gülhane'de bir yer mi buldu kendine, bilemiyoruz!?

Lizbon gergedanı hakkında biraz daha fazla bilgiye sahibiz: Gujarat Kralı
Sultan II. Muzaffer 'in, Dom Manuel 'e armağan ettiği gergedan, 1515 yılının
20 Mayıs günü Lizbon limanına yanaşan 'Nostra Senora da Ajuda' adlı
gemiden karaya çıkar.

Portekizlilerin başına üşüştüğü gergedan, bir yıl sonra Papa'ya sunulmak
üzere gemiye bindirilir yeniden. 1516 yılının ocak ayında yola koyulan gemi
büyük bir fırtınaya yakalanır. Akdeniz'de batan gemi nice insana ve
gergedana mezar olur. Dönemin ünlü ressamlarından Dürer 'in, Lizbon'daki
bir arkadaşının gönderdiği taslak çizimlere bakarak Lizbon gergedanının
resmini yaptığını da, yazımızın boynuzuna asmış olalım.

Fellini , 1983 yılında çektiği 'Ve Gemi Gidiyor' adlı filminden sonra, yakasını
bir daha hiç bırakmayacak olan şu soruyla karşılaşır: 'Neden gergedan?'

Filmin son sahnesinde, başrol oyuncusu Freddie Jones , batan bir gemiden
indirilen filikayla denizin ortasında kürek çekerken görülür. Jones yalnız
değildir; geminin ambarında bulunan, Fellini'nin deyişiyle 'aşk acısı çeken'
gergedan da filikadadır!..

http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=ktp&haberno=4705