Para maymunu bozar // canavarlar

para maymun monkey money yale akılfikir psikoloji

Keith Chen, Yale Üniversitesinde ekonomi bölümünde görev yapan bir
profesör. Keith Chen’in araştırması, maymunlara, para kullanmayı öğretmek
ve bunun sayesinde topladığı bilgileri, bizlerin yani insanların, para ile olan
ilişkisini karsılaştırıp, çeşitli sonuçlar çıkarmak. Araştırma, Yale
Üniversitesinin maymun laboratuarında başlıyor. Bu laboratuarda 7 adet
capuchin maymunları, bir ana ve birçok küçük deney kafeslerinde, para
kullanmayı öğreniyorlar.

Para olarak, gümüş renkli, somun kullanılıyor. Süreç gayet basit. Ana
kafesten bir maymun alınıp, deney kafesine koyuluyor. Bu maymuna para
adını verdikleri somun veriliyor. Maymun öncellikle bu somunu kokluyor,
ağzına götürüyor. Bu aşamada bir tepsi içinde çeşitli yiyecekler getiriliyor:
elma, üzüm ve jell-o. Amaç, bu 7 maymunun her birinin sevdiği yiyecek
türünü bulmak ve bu yiyeceği elde etmek için parayı kullanmalarını
sağlamak. Deney kafesindeki maymun elmayı seçiyor. Araştırmacılar,
maymuna elmayı vermeden önce, elinden parayı alıp, maymuna yiyeceği
veriyorlar. Bu süreç haftalarca sürüyor ve maymunlar birkaç hafta sonra,
ellerindeki somunun yani paranın gücünü anlamaya başlıyorlar. Maymunlar
paranın kullanımını; araştırmacılar, en çok tercih edilen yiyeceği öğrendikten
sonra, yeni bir süreç başlıyor: fiyatlandırma. Bu yeni süreçteki amaç,
maymunların, biz insanlar gibi rasyonel kararlar verip vermediğini
bulabilmek. Böylece araştırmacılar, birçok maymunun tercihi olan jell-o’nun
fiyatını iki somun, elmanın fiyatını yarım somun ve üzümün fiyatını ise bir
somun yapıyorlar. Buldukları sonuç ise gerçekten ilginç. Maymunlar, deney
sırasında, biz insanlar gibi para harcama konusunda çoğu zaman rasyonel
davranıyorlar. Parasını, en çok yiyecek alabileceği şekilde harcamaya
başlıyorlar. Maymunlar, 1 somun verip, 2 dilim elma almayı, fiyatı 2 somun
olan bir adet jell-o’ya tercih etmeye başlıyor.

Buraya kadar her şey güzel! Günlerden bir gün, yine ana kafesten, deney
kafesine alınan maymun, deney kafesindeki bir tepsi içinde bulunan 12
somunu görüp, aniden çılgına dönüyor. Paraların bulunduğu tepsiyi kapıp,
ana kafese fırlatıyor ve kendisini de ana kafese atıyor. Ana kafesteki bütün
maymunlar bir anda gökten para yağdığını görüp, yere düşen paraları
kapışmaya başlıyorlar. Levitt, bunu yazısında maymun tarihinde
gerçeklesen ilk “banka soygunu”(maymunun tepsiyi çalması) ve “hapishane
kaçışı” (maymunun deney kafesinden, ana kafese kaçışı) olarak tanımlıyor.
Bütün bu kaos içinde araştırmacılar, ana kafesteki maymunlardan parayı
geri almaya çalışıyor. Olay biraz yatıştığı bir anda Keith Chen, hiç
görmemeyi tercih ettiğini söylediği bir olaya şahit oluyor: Erkek
maymunlardan biri, dişi maymunlardan birine yaklaşıp, ona elinde bulunan
somunlardan birini veriyor ve bunun karşılığında dişi maymun, erkek
maymunun seks teklifini kabul ediyor! Işin ilginç yanı bu iki maymunun “işi”
bittikten sonra, dişi maymun “kazandığı” parayı araştırmacıya getirip,
bununla üzüm almaya çalışıyor. Chen, bu olayı maymun tarihindeki ilk ”
fuhuş” olarak tanımlıyor.

Üniversitenin araştırma etik bölümü, maymunlar üzerinde yapılan para
araştırmasının, maymunların yaşam koşulunu, değerlerini ve gündelik
yaşamlarını tamamen değiştirdiği ve zedelediği gerekçesiyle, araştırmayı
iptal edip, maymunlara para verilmesini yasaklıyor.

www.psychologicalscience.org/observer/getArticle.cfm?id=1804